ناباروری
ناباروری زنان، مردان و یا هر دو زندگی میلیون‌ها زوج را در سرتاسر دنیا تحت تأثیر قرار داده است. امروزه حدود 15-10 درصد از زوج‌ها نابارور هستند که این امر به معنای عدم توانایی برای باروری طی یکسال تلاش است (در زنان با سن بالای 35 سال ناباروری عبارت از عدم موفقیت جهت باروری طی 6 ماه تلاش است). به طور کلی یک سوم ناباوری زوجین مربوط به زنان، یک سوم مربوط به مردان و یک سوم دیگر مربوط به هر دو است. اگر چه تشخیص عامل ایجاد ناباروری در زنان مشکل است اما پس از تشخیص صحیح، روش‌های درمانی متعددی در دسترس خواهد بود.
علائم ناباروری
مهمترین علامت ناباروری، ناتوانی زوجین در باروری است. دوره‌های قاعدگی نامنظم که طولانی‌مدت و یا کوتاه هستند می‌تواند نشانه‌ای از ناباروری در زنان باشد. با این حال ممکن است در این شرایط، هیچ گونه علامت خارجی دیگری بروز نکند.
مراجعه به پزشک
اگر سن 30 سال یا کمتر دارید پزشک معالج ممکن است قبل از شروع هر گونه آزمایش یا درمان پیشنهاد کند که به مدت یکسال، تلاش بیشتری برای بارداری داشته باشید.
اگر سن 35 تا 40 سال دارید می‌توان بعد از 6 ماه تلاش برای بارداری، گزینه‌های درمان را بررسی کرد.
اگر سن 40 سال یا بیشتر دارید و سابقه قاعدگی نامنظم، بیماری‌های التهابی لگن، سقط جنین مکرر، درمان سرطان و یا اندومتریوسیس (Endometriosis) داشته‌اید پزشک می‌تواند معاینات، آزمایشات و یا حتی درمان را بلافاصله شروع کند.
عوامل بروز ناباروری
باروری زمانی رخ می‌دهد که تمامی اجزای سیستم پیچیده تولیدمثل، از آزاد شدن تخمک‌ها تا باروری آن‌ها به طور صحیح انجام شود. برخی عوامل در زنان می‌تواند در مراحل مختلف این فرآیند اختلال ایجاد کند. ناباروری در زنان می‌تواند ناشی از یک یا ترکیبی از عوامل زیر باشد.
- اختلالات تخمک‌گذاری: این عامل باعث ناباروری 25 درصد زوجهای نابارور است. این امر می‌تواند ناشی از اختلالات هورمون‌های تولیدمثل باشد.
- آزاد شدن غیر معمول هورمون تحریک فولیکول (FSH) و هورمون محرک جسم زرد (LH): هورمون‌های نامبرده مسئول تحریک تخمک‌گذاری در هر پریود هستند. این هورمون‌ها توسط غده هیپوفیز به طور منظم و حین سیکل قاعدگی تولید می‌شوند.
- سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS): در این سندروم تغییرات پیچیده‌ای در غده هیپوتالاموس، هیپوفیز و تخمدان به وجود می‌آید که موجب تولید بیش از حد هورمون مردانه (آندروژن) در زنان می‌شود. این امر تخمک‌گذاری را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
- نقص فاز لوتئال: نقص فاز لوتئال زمانی رخ می‌دهد که تخمدان مقدار کافی از هورمون پروژسترون را تولید نمی‌کند. وجود پروژسترون برای آماده سازی پوشش رحم جهت باروری تخمک ضروری است.
- نارسایی زود هنگام تخمدان: این اختلال به دلیل پاسخ‌های خود ایمنی بدن ایجاد می‌شود. بدین صورت که بدن به اشتباه به بافت تخمدان حمله کرده و در نتیجه باعث از دست رفتن تخمک‌های داخل تخمدان و نیز کاهش تولید هورمون استروژن می‌شود.
- آسیب به لوله‌های فالوپ: وقتی لوله‌های فالوپ آسیب دیده و یا مسدود می‌شود از رسیدن اسپرم به تخمک‌ها جلوگیری می‌کند و یا مسیر تخمک‌های بارور به رحم را می‌بندد.
- ناباروری نامشخص: در برخی شرایط دلیل ناباروری مشخص نیست. در بعضی موارد ممکن است ترکیبی از عوامل باعث ناباروری نامشخص شود. خوشبختانه در زوج‌هایی که با این مشکل مواجه هستند احتمال درمان خود به خودی بسیار بالا است.
درمان
درمان ناباروری به عامل ایجاد ناباروی، سن بیمار، مدت ناباروری و تمایلات فردی بستگی دارد. هر چند برخی بیماران تنها نیاز به یک یا دو روش درمان برای بازیابی باروری دارند اما ممکن است در برخی موارد، چند نوع روش درمانی برای بازیابی توانایی بارداری نیاز باشد.
روش‌های درمانی می‌تواند توانایی باروری را باز گردانده (از طریق مصرف دارو یا انجام جراحی) و یا به تولیدمثل از طریق تکنیک‌های پیچیده کمک کند.
بازیابی باروری : تحریک تخمک‌گذاری با مصرف دارو
داروهای باروری که تخمک‌گذاری را منظم یا تحریک می‌کنند، روش اصلی درمان برای زنانی است که اختلالات تخمک‌گذاری دارند. این داروها مانند هورمون‌ها در تحریک تخمک‌گذاری عمل می‌کنند.
استفاده از داروهای باروری خطراتی نیز به دنبال دارد :
حاملگی دو یا چند قلو: احتمال بارداری چند قلو با مصرف داروهای خوراکی بسیار کم است (10 درصد) اما احتمال این نوع بارداری‌ها در اثر استفاده از داروهای تزریقی 15 تا 20 درصد افزایش می‌یابد. با این حال با کنترل نحوه مصرف این داروها، احتمال بروز آن کاهش می‌یابد.
رشد بیش از حد تخمدان‌ها : سندروم تحریک بیش از حد تخمدان‌ها عارضه‌ای است که می‌تواند در اثر استفاده از داروهای باروری به وجود آید. علاوه بر رشد بیش از حد تخمدان‌ها ممکن است بیمار درد در شکم، نفخ، مشکلات دستگاه گوارش و تنگی نفس را نیز تجربه کند.
داروهای مختلفی برای کنترل تولید غیر معمول FSH و LH وجود دارد که از جمله می‌توان به کلومیفن سیترات، گونادوتروپین‌ها، هورمون تحریک فولیکول، متفورمین و لتروزول اشاره کرد.
بازیابی باروری : جراحی
روش‌های جراحی مختلفی برای رفع مشکلات ناباروری و بهبود باروری زنان وجود دارد که شامل موارد زیر می‌شود :
برداشتن بافت : در این جراحی، بافت اندومتریال (Endometrial) یا چسبندگی لگنی توسط لیزر و یا جراحی ابلیشن (Ablation) برداشته می‌شود. این عمل باعث افزایش احتمال حاملگی خواهد شد.
جراحی باز گرداندن لوله‌های فالوپ (میکروسکوپی) : چنانچه جهت جلوگیری از حاملگی لوله‌های فالوپ بسته شده باشند، این جراحی می‌تواند جهت اتصال مجدد آن‌ها و بازیابی باروری استفاده شود.
جراحی لوله‌های فالوپ : اگر لوله‌های فالوپ مسدود و یا از مایع پُر شده باشد، جراحی آن‌ها می‌تواند احتمال حاملگی را افزایش دهد. از طریق یک جراحی لاپاروسکوپی، چسبندگی‌ها از این ناحیه برداشته شده و لوله‌ها باز می‌شوند. جراحی لوله‌های فالوپ در مواردی که ناحیه مسدود شده به تخمدان‌ها نسبت به رحم نزدیک‌تر است با موفقیت بیشتری همراه خواهد بود. مسدود شدن لوله‌ها در نزدیکی رحم می‌تواند احتمال بروز حاملگی خارج رحمی را افزایش دهد.
روش‌های کمکی تولیدمثل : لقاح مصنوعی
این روش شامل بازیابی تخمک‌های بالغ از زن، باروری آن‌ها توسط اسپرم مرد در محیط آزمایشگاهی و انتقال جنین به رحم بعد از گذشت سه تا پنج روز پس از لقاح است. لقاح مصنوعی (IVF) معمولاً در شرایطی که لوله‌های فالوپ مسدود شده است، توصیه می‌شود. همچنین این روش می‌تواند در شرایطی مانند اندومتریوسیس، ناباروری نامشخص، ناباروری در اثر مشکلات دهانه رحم، ناباروری مردان و اختلالات تخمک‌گذاری نیز مورد استفاده قرار گیرد. در این روش، احتمال بارداری چند قلو با انتقال چند جنین به رحم افزایش می‌یابد. در لقاح مصنوعی نیاز به انجام آزمایش خون مکرر و تزریق روزانه هورمونی می‌باشد.