معاینه کامل ساختار لگن زنان می‌تواند اطلاعات مهمی در رابطه با نازایی و اختلالات رایج زنان فراهم آورد. گاهی این نوع مشکلات از طریق معاینات فیزیکی خارجی قابل تشخیص نیستند اما تشخیص آن با استفاده از لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی که امکان مشاهده مستقیم ارگان‌های داخل لگن را فراهم می‌آورند، ممکن خواهد بود. از طرفی روش‌های نامبرده به عنوان جزئی از درمان و تشخیص نازایی نیز مطرح می‌شوند.
لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی می‌توانند به صورت یک روش تشخیصی و یا جراحی مورد استفاده قرار گیرند. لاپاراسکوپی تشخیصی علاوه بر مشاهده داخل رحم امکان معاینه خارج رحم، لوله‌های فالوپ، تخمدان‌ها و نواحی داخلی لگن را نیز فراهم می‌کند.
در صورت مشاهده شرایط غیر معمول حین معاینه لاپاراسکوپی و یا هیستروسکوپی، اصلاح عارضه به صورت همزمان انجام می‌گیرد. این امر، نیاز به جراحی دوباره را برطرف خواهد کرد.
لاپاروسکوپی تشخیصی
لاپاراسکوپی معمولاً با بی‌حسی عمومی انجام میشود و نیازی به بستری شدن بیمار ندارد. بعد از اینکه بیمار تحت بی‌حسی قرار گرفت یک سوزن از طریق ناف وارد بدن شده و شکم از گاز دی‌اکسیدکربن پُر میشود. این گاز دیواره شکم را از ارگان‌های داخلی جدا می‌کند تا لاپاراسکوپی با ایمنی بیشتری انجام شود و ریسک آسیب به ارگان‌های مجاور مانند روده، مثانه و عروق کاهش یابد. در ادامه لاپاراسکوپ از ناف وارد شکم میشود. در برخی موارد بر اساس تجربه پزشک و شرایط بیمار ممکن است محل دیگری برای ورود لاپاراسکوپ انتخاب شود. از طریق لاپاراسکوپ پزشک می‌تواند ارگان‌های تولید مثل مانند رحم، لوله‌های فالوپ و تخمدان‌ها را مشاهده کند.
یک پروب از طریق برش کوچک دیگری در بالای ناحیه شرمگاهی برای حرکت دادن ارگان‌های داخل لگن و به منظور دریافت تصویری واضح‌تر از این ناحیه وارد میشود. به علاوه جهت اطمینان از باز بودن لوله‌ها ، یک محلول آبی رنگ از گردن رحم و لوله‌های فالوپ تزریق میشود. در صورتی که عارضه‌ای مشاهده نشود، جراح از یک یا دو بخیه برای بستن برش‌های ایجاد شده استفاده می‌کند اما در صورت مشاهده شرایطی غیر عادی، لاپاراسکوپی تشخیصی به جراحی لاپاراسکوپی تبدیل میشود.
جراحی لاپاروسکوپی
حین جراحی لاپاراسکوپی بسیاری از ناهنجاری‌های شکمی همزمان با تشخیص قابل درمان هستند. هنگامی که لاپاراسکوپی تشخیصی به جراحی تبدیل میشود، تجهیزات جراحیِ دیگری مانند پروب‌ها، قیچی، گرسپر، فورسپس‌های بیوپسی، ابزار جراحی لیزر و ابزارهای بخیه‌زن از طریق دو یا سه برش کوچک وارد بدن می‌شوند. با وجود اینکه لیزر در بسیاری از جراحی‌ها کاربرد دارد اما نسبت به تکنیک‌های جراحی دیگر در حین لاپاراسکوپی، برتری ویژه‌ای نداشته و حتی هزینه بیشتری دارد.
از عارضه‌هایی که از طریق لاپاراسکوپی مورد جراحی قرار می‌گیرد می‌توان به برداشتن چسبندگی (ناحیه آسیب دیده) از مجرای فالوپ و تخمدان‌ها، باز کردن لوله‌های مسدود شده، برداشتن کیست‌های تخمدان و درمان بارداری خارج از رحم (Ectopic Pregnancy) اشاره کرد. اندومتریوزیس (Endometriosis) را نیز می‌توان از خارج رحم، تخمدان‌ها یا صفاق (Pretoneum) برداشت. در برخی شرایط فیبروئید رحم را نیز می‌توان از این طریق جراحی نمود. همچنین می‌توان برخی عارضه‌های تخمدانی را از طریق جراحی لاپاراسکوپی (به عنوان جزئی از هیستروکتومی) درمان کرد.
مراقبت‌های بعد از عمل
بعد از لاپاراسکوپی ناحیه اطراف ناف آسیب‌پذیر و دردناک خواهد بود و ممکن است شکم کبود شود. استفاده از گاز برای بالا بردن دیواره شکم می‌تواند موجب ناراحتی و درد در شانه‌ها، قفسه سینه و شکم شود. همچنین احتمال تشنج یا خواب‌آلودگی در اثر بیهوشی وجود دارد. شدت ناراحتی‌های ایجاد شده وابسته به وسعت جراحی و نوع عمل جراحی انجام گرفته است. معمولاً طی چند روز فعالیت‌های روزانه را می‌توان شروع کرد. در صورت بروز عوارضی چون درد شدید در شکم، تشنج و تهوع، تب بالای 37 درجه، تراوش چرک از محل زخم و یا خونریزی زخم باید پزشک را مطلع نمود.
هیستروسکوپی تشخیصی
اولین گام در هیستروسکوپی تشخیصی، کمی کشیدگی در مجرای گردنه رحم توسط اتساع‌دهنده‌ها است تا قطر دهانه رحم افزایش یابد. بعد از اینکه دهانه رحم باز شد یک هیستروسکوپ (تلسکوپ نازک، بلند و دارای منبع نور) از طریق دهانه رحم به داخل رحم وارد میشود. برای انجام هیستروسکوپی، ایجاد برش بر روی پوست لازم نخواهد بود. دی‌اکسیدکربن یا مایعی خاص از داخل هیستروسکوپ تزریق میشود تا امکان مشاهده مستقیم ساختارهای داخلی رحم را برای پزشک فراهم کند. هیستروسکوپی تشخیصی بدون نیاز به بستری شدن و معمولاً در مطب پزشک انجام می‌گیرد. این تکنیک معمولاً به جهت سهولت در ارزیابی رحم، بعد از اتمام پریود قاعدگی انجام می‌پذیرد.
جراحی هیستروسکوپی
جراحی هیستروسکوپی می‌تواند بسیاری از ناهنجاری‌های یافت شده حین هیستروسکوپی تشخیصی را درمان کند. جراحی هیستروسکوپی همانند هیستروسکوپی تشخیصی آغاز میشود. در ادامه تجهیزات باریکی از طریق یک کانال به داخل رحم فرستاده می‌شوند. فیبروئید‌ها، بافت‌های آسیب دیده و پولیپ‌ها را می‌توان از طریق جراحی هیستروسکوپی از داخل رحم برداشت. برخی ناهنجاری‌های ساختاری مانند جدار رحمی (Uterine Septum) را نیز می‌توان از طریق هیستروسکوپی اصلاح نمود.
برای آمادگی رحم ممکن است پزشک داروهایی را تجویز کند. در مرحله نهایی جراحی نیز ممکن است پزشک یک کاتتر بالون‌دار و یا تجهیزات دیگری را وارد رحم کند. برای جلوگیری از ایجاد عفونت مصرف آنتی‌بیوتیک یا استروژن تجویز میشود که فرآیند بهبودی اندومتریوم را نیز تسریع می‌کند. برداشتن اندومتریوم (لایه پوشش دهنده رحم) می‌تواند برای جلوگیری از خونریزی‌های شدید رحمی از طریق هیستروسکوپی انجام پذیرد. این جراحی برای افرادی که قصد حاملگی در آینده را دارند نمی‌تواند انجام شود.
مراقبت‌های بعد از عمل
بعد از هیستروسکوپی برخی ترشحات یا خونریزی واژنی و یا گرفتگی عضلات واژن برای چند روز ادامه دارد. فعالیت‌های فیزیکی معمولاً می‌توانند پس از یک یا دو روز از سر گرفته شوند. برای داشتن رابطه جنسی می‌توانید از پزشک خود سؤال نمایید. اگر کاتتر بالون‌دار در داخل مجرا قرار داده شده باشد معمولاً پس از چند روز برداشته میشود. مصرف استروژن می‌تواند برای چند هفته اول پس از عمل تجویز شود.